با توجه به تغییرات اساسی در دنیای امروز، دولت‌ها دیگر مسئولیت اجرای توسعه و تدوین برنامههای اجرایی توسعه‌ای در کشورها را برعهده ندارند؛ بلکه شرکت‌های بزرگ این مهم را برعهده گرفته‌اند. از آنجا که شرکت‌های بزرگ معدنی و صنعتی نقش بسیار مهمی در توسعه کشور و نیز ایجاد اشتغال، سودآوری، صادرات و... دارند، اجرای طرح‌های توسعه‌ای در این شرکت‌ها نیز به منزله توسعه کشور خواهد بود. البته طی سال‌های اخیر تحریم‌ها به روند توسعه شرکت‌ها آسیب زده بود که خوشبختانه با اجرایی شدن برجام بخشی از مشکلات مرتفع شده‌اند و شرکت‌های معدنی می‌توانند طرح‌های توسعه خود را با سرعت بیشتری به اجرا درآورند. شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر نیز توانست از فرصت برجام نهایت استفاده را ببرد و طرح‌های توسعه‌ای متعددی را به ثمر برساند.
یادداشتی از علی اکبراشرفی معاون برنامه‌ریزی و توسعه شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر
طرح‌ها یا برنامههای توسعه‌ای، اسناد بالادستی کشور هستند که از استراتژی‌های توسعه‌ای توسط دولت‌ها تهیه و ابلاغ می‌‌شوند و عامل اجرایی به‌جز شرکت‌ها و به‌خصوص شرکت‌های بزرگ ندارند. این یعنی قرار نیست دولت خود برای اجرای این طرح‌ها بنگاه جدید ایجاد کند. بنابراین مجری این طرح‌ها، شرکت‌ها خواهند بود. وجه دیگر طرح‌های توسعه‌ای ایجاد زنجیره ارزش است. یعنی هر بنگاه تلاش می‌‌کند به‌سوی ایجاد ارزش افزوده بیشتر حرکت کند که یکی از راه‌ها، ایجاد زنجیره کامل تولید است؛ برای شرکت‌های معدنی و صنعتی، تولیدات از معدن تا فلز می‌‌تواند مورد نظر باشد. ایجاد زنجیره تولید به‌طور معمول مصرف انرژی و میزان حملونقل مواد را که هر روز هزینه بیشتری پیدا می‌‌کند، کاهش می‌دهد. در نهایت محصول نهایی که به لحاظ تناژ کمتر ولی ارزش آن بالاتر است، به‌سوی بازارهای هدف یا صادرات ارسال میشود. بحث‌های اشتغال‌زایی در مناطق دارای معدن نیز در این خصوص قابل ذکر است و یکی از اهداف توسعه خواهد بود.
چالش‌های طرح‌های توسعه‌ای
تکنولوژی در تمامی زمینه‌‌ها از جمله معدن و صنایع معدنی طی 10 تا 15 سال گذشته پیشرفت و تغییرات قابل توجهی داشته است. یکی از مشکلات معادن کشور در بخش توسعه، عدم ارتباط با پیشروان تکنولوژی دنیا بوده که پس از برجام به‌خصوص طی یکی دو سال گذشته وضع بهتر شده است. امید میرود بتوان از تکنولوژی‌های روز دنیا که توسط متخصصین کشور پیاده و با توجه به شرایط کشور بهینه‌سازی می‌‌شوند، استفاده کرد. مسئله بعدی جانمایی دقیق و تهیه طرح فنی و اقتصادی با دقت زیاد است. همچنین تامین مالی، همواره از معضلات طرح‌های توسعه است. چرا که در حال حاضر تقریباً امکان تامین مالی پروژه‌‌های بزرگ از طریق منابع داخلی وجود ندارد. بنابراین باید از منابع ارزی خارجی استفاده شود که اخیراً با توجه به توافق برجام و گسترش تعاملات با کشور‌های مختلف گشایشی در این زمینه دیده میشود. مسئله مهم دیگر بحث ضعف زیرساخت‌های کشور در زمینه‌‌های حملونقل ریلی و دریایی و اسکله‌‌های مناسب است و نکته آخر در این زمینه، تامین آب برای صنعت از منابع پایدار است که به نظر می‌‌رسد تنها راه تامین آن از دریاها با شیرین‌سازی و انتقال با لوله باشد.
راه حل مشکلات طرح‌های توسعه‌ای
ایجاد روابط مناسب و تعاملات با شرکت‌های دارنده تکنولوژی و بانک‌ها که حتماً نیاز به پشتیبانی‌های سیاسی دارد. البته استفاده از تکنولوژی‌های روز و مسأله تامین مالی از طریق منابع ارزی ارزان قیمت خارجی همچنین استفاده از متخصصین داخلی و خارجی برای بحث جانمایی و مطالعات فنی و اقتصادی دقیق و بی‌طرفانه می‌‌تواند در جهت حل مشکل در این زمینه کارساز باشد.
مسئله تامین زیرساخت‌های راه و ریل و اسکله و تامین آب یک بحث حاکمیتی است، هر چند شرکت‌های بزرگ مانند گل‌گهر و چادرملو و مس حاضر بوده و هستند که در این زمینه مشارکت داشته باشند و بخشی از بار پروژهها را بر عهده گیرند همانگونه که در مسئله شیرین سازی و انتقال آب خلیج فارس این کار را کرده‌اند و تا مراحلی از کار نیز انجام شده لیکن در ادامه نیاز به کمک دولت است.
پروژه‌‌های زیرساخت اصولاً بسیار پرهزینه هستند و در سطح ملی ایجاد خطوط ریلی بین استانی یا ایجاد اسکله با ظرفیت پهلوگیری کشتی‌های بزرگ (بالای 200 هزار تن) از وظایف دولت‌ها است. اگر کشور پیشرفت سالیانه 8 درصد یا بیشتر را انتظار دارد، بدون ایجاد این زیرساخت‌ها کار با مشکل مواجه خواهد شد.
چگونگی تامین مالی طرح‌ها
طی چند سال گذشته عمده طرح‌های توسعه بخصوص در مورد گل‌گهر از طریق منابع داخلی شرکت و آورده سهامداران انجام شده است که به علت گستردگی پروژهها ادامه این امر میسر نیست و منابع داخلی کشور مانند بانک‌ها و صندوق توسعه ملی نیز به علت شرایط و نرخ بالای بهره که بانک‌ها دارند، نمی‌توانند از نظر مالی حمایت کنند. در مورد صندوق نیز با توجه به تعدد طرح‌های تعریف شده و کمبود منابع، احتمال تامین مالی بسیار کم است. بنابراین تنها راه، استفاده از منابع ارزی کم‌بهره خارجی است که اخیراً مواردی از پیشنهاد بانک‌های چند کشور مانند اتریش، فنلاند، چین، کره و آلمان شاهد هستیم که گل‌گهر در برخی از موارد موفق به جذب این سرمایه‌ها شده است. مسئله مهم در این راه مراوده بانک مرکزی با بانک‌های مرکزی این کشورها و حل و فصل موضوعات مربوط به این اعتبارات بوده که در حال انجام است و باید سرعت بیشتری بگیرد.
فاکتور‌های تضمین سودآوری
با توجه به بازار پرنوسان محصولات معدنی، در طرح‌های توسعه جدید علاوه بر جانمایی دقیق و درست برای به حداقل رساندن هزینه حمل مواد و بحث تامین انرژی، مسئله مطالعه بازار و حساسیت‌سنجی پروژه نسبت به متغیر‌های موثر از جمله قیمت محصولات نیز باید مد نظر قرار گیرد. دسترسی به مواد اولیه به صورت مستمر و پایدار یک شاخص کلیدی در این خصوص و حائز اهمیت زیادی است.
بسیارند طرح‌هایی که در گوشه و کنار کشور احداث شده و به مرحله تولید نیز رسیده‌اند لیکن به علت عدم دسترسی به مواد اولیه یا متوقف هستند یا با ظرفیت پایین و غیراقتصادی کار می‌‌کنند بنابراین مسئله به کارگیری تکنولوژی‌های مطمئن و اثبات شده بسیار اهمیت دارد.
اثر طرح‌های توسعه‌ای
با در نظر گرفتن شاخص‌هایی که در مطالب بالا گفته شد ایجاد طرح‌های توسعه‌ای می‌‌تواند در افزایش تولید، کاهش قیمت تمام شده و نهایتاً میزان فروش و سودآوری شرکت نقش اساسی داشته باشد. طرح‌های توسعه علاوه بر ایجاد طرح‌های جدید (green field) می‌‌تواند به صورت زیرسقفی (brown field) نیز اجرا شود از جمله می‌‌توان با شناخت گلوگاه‌های تولید، ظرفیت برخی از کارخانه‌‌های زنجیره آهن را تا 50 درصد با انجام تغییرات و تجهیزات کم بالا برد که با توجه به زمان کوتاه اجرا و هزینه کم، اثر قاطعی بر سودآوری شرکت دارد زیرا هزینه‌‌های ثابت طرح و حتی برخی از هزینه‌‌های متغیر نیز تقریباً بدون تغییر می‌‌مانند. بنابراین قیمت تمام شده کاهش قابل ملاحظه‌ای خواهد یافت.
برخی از طرح‌های توسعه نیز تکمیل زنجیره حرکت به سمت محصولات با ارزش افزوده بیشتر است که قطعاً بر سودآوری شرکت اثر زیادی خواهد داشت.
طرح‌های توسعه‌ای شرکت گل‌گهر
شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر طرح‌های توسعه‌ای خود در بخش ایجاد واحد‌های زنجیره آهن را با راه‌اندازی خط هفتم کنسانتره به ظرفیت 2 میلیون تن ادامه داده است. طرح‌های دیگر مانند احداث سنگ‌شکن دوم و طرح انتقال 7 کیلومتری گندله با نوار نقاله (در شرف راه‌اندازی)، طرح‌های آبگیری از باطله‌‌ها و بازگردانی آب به چرخه تولید در جهت تسریع در عملیات، استفاده بهینه از منابع و کاهش هزینه عمل خواهند کرد.
در حال حاضر اجرای طرح‌های زیرسقفی یعنی افزایش ظرفیت واحد‌ها و بهبود کیفی محصولات نیز در دست اقدام است و کار اجرایی این پروژهها آغاز شده و انتظار میرود از این رهگذر ظرفیت گندله حدود 4 میلیون تن و ظرفیت کنسانتره‌‌ها نیز در حدود 5/2 میلیون تن افزایش یابد. بنابراین اقداماتی در زمینه شناخت گلوگاه‌ها توسط پرسنل متخصص کارخانه و پژوهشگاه گل‌گهر با کمک شرکت‌های دارنده تکنولوژی در این زمینه مانند Hatch و Metso صورت گرفته است.
بحث تکمیل زنجیره در شرکت‌های همگروه گل‌گهر مانند جهان فولاد سیرجان با طرح‌های احداث خط دوم احیا به ظرفیت یک میلیون تن و کارخانه‌‌های تولید فولاد هر یک به ظرفیت یک میلیون تن انجام میشود.
در شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر نیز طرح خط دوم احیا با ظرفیت 9/1 میلیون تن و طرح ذوب و ریخته‌گری نورد گرم تولید ورق با ظرفیت 3 میلیون تن در مراحل اجرایی قرار دارد. برای این طرح، فاینانس 900 میلیون یورویی از اتریش نهایی شده است.
با توجه به اهمیت تامین مواد اولیه برای کارخانه موجود و طرح‌های توسعه، توجه به اکتشافات سنگ آهن بسیار حائز اهمیت است که شرکت گل‌گهر در این زمینه نیز اقدامات بسیاری را آغاز کرده است. از جمله اقدامات انجام شده عقد قرارداد با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو) برای اکتشاف بین معادن موجود در منطقه گل‌گهر با همکاری سایر شرکت‌های ذینفع است که انتظار میرود ذخایر خوبی برای پشتیبانی و استمرار تولید در منطقه یافت شود. از دیگر اقدامات در این زمینه گرفتن پهنه‌‌های بزرگ اکتشافی در کشور است که اقدامات لازم جهت مطالعات اکتشافی در آن‌ها جریان دارد. در این راستا مشارکت با سایر شرکت‌های معدنی و صنعتی کشور جهت انجام اکتشافات و یافتن ذخایر جدید در دست اقدام است.
اهمیت طرح‌های توسعه‌ای بر زنجیره فولاد کشور
توسعه کمی در شرکت گل‌گهر شامل افزایش ظرفیت تولید سنگ آهن و فولاد برای استفاده از امکانات موجود و اجرای طرح‌های جانبی تسهیل‌کننده فرآیند‌ها و بهبود دهنده کیفی میشود که به علت ناچیز بودن سرمایه‌گذاری اثر قابل توجهی در سودآوری شرکت خواهد داشت. عمده طرح‌های توسعه برای تکمیل زنجیره در شرکت‌های همگروه متمرکز شده که این طرح‌ها نیز تعریف و عملاً آغاز شده‌اند که پیش از این نیز به آن‌ها اشاره شد. سرمایه‌گذاری گل‌گهر برای طرح‌های توسعه‌ای در سایر نقاط استان و کشور جهت توسعه متوازن با توجه به نتایج اکتشافات برای مواد اولیه می‌‌تواند مد نظر قرار گیرد.
شرکت گل‌گهر و شرکت‌های همگروه بیش از 40 درصد تولید زنجیره آهن را برعهده دارند. با اجرای طرح‌های توسعه براساس سند بالادستی توسعه این نقش پررنگ تر خواهد شد و شامل بخشی از زنجیره فولاد نیز میشود. طی 3 تا 5 سال آینده میزان تولید در شرکت‌ها به بیش از 22 میلیون تن کنسانتره و 20 میلیون تن گندله و 5 میلیون تن فولاد می‌‌رسد که با قیمت‌های فعلی دو برابر شدن سود دور از انتظار نخواهد بود.
